تاریخ اجتماعی چیست ؟

تاریخ یا بررسی احوال گذشتگان به مثابه پلی از انتقال تجربیات از گذشته تا به امروز است ، این برداشت نگاه عمومی به انچیزیست که برخی از محققان به آن هدف یا مقصود از فراگیری تاریخ می دانند، اینکه تاریخ چیست؟ و در فراگیری آن اساسا چه معیارهای لحاظ می گردد؟ و در مرتبه بالاتر چه ضرورتری برای فراگیری این علم و واکاوی افعال گذشتگان وجود دارد ؟ از جمله سوالات اساسی و مهم در فراروی پژوهنده تاریخ است. تاریخ به عنوان علم یا دانش محض و بدون دخالت علوم دیگر و به اصطلاح امروزی میان رشته ای تنها دستیازی به اطلاعاتی ست که گذشتگان در برهه های حساس در آن افعال گوناگونی را از خود بروز می دانند. فهم این اطلاعات فارغ از کسب تجربه .ثمره ی آنچنانی برای آیندگان ندارد و در حقیقت این سوال که آنچه گذشتگان انجام داده اند چه دخلی به امروزیان دارد؟ پرسشی ست بس دقیق ، اینکه فرد بداند فلان سلسله چه مدت سلطنت کرده و یا فلان حاکم چه نام داشته ، اساسا دردی از زمان حال درمان نمی کند ، بلکه برای درک بهتر نیازمندی تاریخ باید طرف دیگری بست. پدیده نو ظهور تاریخ اجتماعی که شالوده ای از علوم اجتماعی یا جامعه شناسی با تاریخ است نیز از این مقوله و استفهام بی نصیب نبوده است ، اولین سوالی که به ذهن نگارنده این سطور خطور می نماید این است که فهم چگونگی زیست گاه متقدمین و سلوک رفتاری و حکومتی آنها به نحو خورد چه تبلوری در امروز و حال دارد ؟ و اینکه در واکاوی های تاریخ اجتماعی در حقیقت به دنبال براورده کردن چه نیازی هستیم ؟از دغدغه های این نوشتار است ، درظاهر نظر مشهور محققان تاریخ مبنی بر کسب تجربه در تاریخ شاید پاسخی به تمامی این سوالات باشد ، هرچند این پاسخ نیز قابل مناقشه بوده و بسط تجربه در طول تاریخ پرفراز ونشیب یک تمدن  اساسا چه ضرورتی دارد؟ برای کسب تجربه راههای بهترو کم هزینه تری هم وجود دارد ، و درک یک ماهیت به نام تجربه از انسانهای که سالهای دور در محیط و جغرافیایی خاص زندگانی می نمودنند با  شرایط کنونی تناسب چندانی ندارد، از بیانات سابق روشن گردید که کلیت تاریخ بدون هیچ مضاف الیه در تکاپوی بررسی یک سیر کلی در زمانی معین ومشخص است ،در صورتی که تاریخ اجتماعی نگاه عمومی تاریخ محض را خرد کرده و ظهور ان را برای افراد طبقات پایین و تعاملات گوناگون آنها با طبقات دیگر و نوع سلوک آنها را در بستر فرهنگی اجتماعی سیاسی کنکاش می نماید ، در تاریخ اجتماعی با وقایع مهم حکومتی و یا سالشماری های متداول متون تاریخی کاری نداریم وآنها را به کناری می نهیم ، آنچه که در این نوع تاریخ مد نظر است تاریخ کوچه بازار گروهی از مردم است که در فضای خاص با نگاه خاص به آیین و رسوم خود برگ های تاریخ سرزمین خویش را می نگارند، تصدیق باید نمود که تاریخ اجتماعی در قرون متصل به عصر حاضر از بسط ید بهتری برخورد دار است ، وجود سفرنامه های مختلف با نگرشی گوناگون به پدیده تمدن ، وجود دستنوشته های اشخاص که به نام خاطرات مرسوم گشته ، کمک بی بدیل برای فهم دقیق تر زوایای این علم است ، اما در دورانهای دورتر چه؟ منابع ومآخذ تا چه اندازه ما را در این امر یاری می رسانند ؟ به دلیل اینکه تاریخ دانشی ست مبتنی بر اسناد وقرائن ، منابع صدر اسلام و تاریخ دوره های اسلامی در قرون نخستین تا چه میزان دست پژوهنده ی این علم را پر نموده و او را به سر منزل مقصود خواهند رساند؟ هرچند راقم این سطور براین مطلب اذعان دارد که در این زمینه برخی از محققان توانسته اند تالیفات خوبی از خود به یادگار بگذارند و عصر برخی از خلفا و دوره های اسلامی را به درستی بررسی نمایند اما به نظر می رسد این نوع نگاه به تاریخ هر چه متاخرتر باشد و حوزه ی فعالیت آن نزدیک به عصر حاضر باشد ، موفقیت ان در جذب ذهن تیزهوش امروزی بیشتر است ، پژوهنده این دانش چاره ی جز این ندارد تا اینکه کشکولی از تاریخ ، جامعه شناسی و علوم اجتماعی را بیاموزد ، تا بتواند انسانهای چندین و چند هزار ساله را در قالب انسان امروزی در آورد و لقمه ی آماده و شیرین به کام مخاطبان خود بنشاند، امروزه عملکرد میان رشته ی علوم امری عجیب یا غریب نیست بلکه تکاپوگران اندیشه در زمان حال بیش از گذشته به آن روی اورده اند ، شاید دلیل روی اوردن به آن این باشد که صرف مباحث و مطرح کردن نکته ی تاریخی با همه جذابیت های در درون ان امری خالی از ژرفا و عمق شده است ، نکته مهم و باریکتر زمو اینجاست که آیا تاریخ اجتماعی در آینده دچار چنین آفاتی خواهد شد؟ و آیا اساسا شکل گیری این نوع تاریخ نگاری محصول انصراف از تاریخنگاری سنتی ست یا خیر؟ تاریخ اجتماعی چه رسالتی را برای ایندگان به دوش می کشد؟ و چه هدفی را دنبال می کند؟ پاسخ تمامی این پرسش ها به نظر می رسد در تجربه  و پاسخ به برخی شبهات وارد شده بر یک تمدن باشد ، هرچند پاسخ به برخی از این سوالات نیاز به  صبر و مشاهده آینده است .